Varanda

|

Halo Saida

|

Kultura no Arte

Uma Lulik

Liuhusi rejiaun Sudeste Ázia, uma hanesan hela-fatin sai nu’udar núkleu husi maluk sira. Ne’e sai lo’os iha Timor-Leste, ne’ebé sentimentu komunidade nian maka’as tebes. Iha illa tropikál ki’ikoan ne’e, uma lulik sira harii ho ai no uza ai-tali maran hanesan uma-kakuluk, nu’udar símbolu husi identidade povu Maubere nian. Uma lulik kria fatin ida ne’ebe gerasaun hotu halibur hamutuk atu koalia no halo seremonia ritual sira.Família ida-ida liuhusi rai ne’e hetan uma lulik ida ne’ebé jerasaun oioin mak forma komunidade ida hasoru malu atu ko’alia no halo adat sira. Karakterístika sira husi Uma Lulik ida-ida troka konforme distritu, maibé ba sosiedade Maubere hotu Uma Lulik sai nu’udar fatin lulik atu hasoru, ko’alia no hafahe matenek no kultura lokál ho ema klosan sira husi komunidade. Uma lulik sira ne’e mós sai nu’udar dalan ba kontaktu diretu ho bei’ala sira, relasaun entre ema ne’ebé sei moris no ema mak mate ona.Iha distritu Oé-Cusse, bele hetan tipu Uma Lulik rua: ida mak hela iha foho no bolu Uma Suba no ida seluk mak hela iha tasi-ibun no bolu Ume Haltuna. Koko no hare durante ita bot sira nia tempu iha ne’e.

Ropa Tradisionál Husi Atoni

Iha lian Baikenu, Bso’ot sai nu’udar ropa tradisionál Atoni nian. Ne’e sai nu’udar ropa ho kór barak ne’ebé inklui asesóriu barak ho osan-mutin. Ropa ba mane no ropa ba feto sai atu hanesan. Elementu ida-ida husi ropa hatudu importánsia kulturál no istóriku ba komunidade Atoni.

Homan Ai-Tali

Atu homan ai-tali sai nu’udar parte importante husi moris ema lokál nian. Ema Atoni barakliu iha rejiaun Oé-Cusse sai nu’udar agrikultór subsisténsia sira ne’ebé hela iha uma tradisionál sira no homan naha sira atu uza loron-loron. Tradisaun tuan atu homan ai-tali, mak bolu Hamon, pasa ein-jerál husi bei-feto ba bei-oan. Prosesu atu halo ne’e ajuda atu rai kultura Atoni nian tanba ema katuas sira hafahe koñesimentu no istória sira ho ema klosan sira enkuantu sira homan hamutuk.

Serámika Tradisionál

Serámika tradisionál mak halo iha Oé-Cusse sai maizumenus normál to’o ohin no feto liuliu mak halo. Ema sira Atoni nian uza sanan arjila nian atu te’in hahán, rai bee no dala barak rai Tua Sabu.

Homan Tais

Tais nee hanesan hena ida neebé halo liu hosi prosesu soru tradisionál hosi feto TimorLesteTais neebé soru hamutuk mak tuur metin iha patrimóniu kulturál povu TimorLeste nian, neebé kada rejiaun halo artezanatu ho tipu tais neebé la hanesan. Oé-Cusse sente orgullu ho ninia hena espesiál neebé hanaran “Bet bose” iha lian Baiqueno. “Betbose” dala ida de’ it mak halo liurai sira uza hodi hatais durante serimonia espesiálmaibé agora Prezidente uza dala barak durante eventu kulturál neebé signifikativu. Local uza Tais hanesan parte ida husi sira-nia knananuk hafurak nian, hatais roupa husi mane no feto sira, hamutuk ho osan-mutin ka osan-meankabas oioin no korál. Uluk no ohin loron iha área remota sira Oé-Cusse nian, sei uza hena espesiál ida ne’ e nu ‘udar unidade interkámbiu nian ida ba animál sira ka valór sira seluk, hodi hatudu apresiasaun ba konvidadu sira ka hanesan dekoru uma nian. Igreja katólika mós adota ona uza Tais durante ninia serimónia sira iha TimorLeste.

Send this to a friend